"Friends or foes?"

Ég var í dag með annað augað á sjónvarpinu að fylgjast með fundi, þar sem Bernake var tekinn á beinið á Capitol Hill. Þeir hafa þann háttinn á þarna í vestrinu að þingnefnd spyr formann bankaráðs seðlabankans (Bernake) spjörunum úr um virkni, áhrif og horfur þeirrar stefnu er bankinn fylgir í peningamálum. Eðlilega hafa flestir áhyggjur af ástandinu og horfunum og voru margar spurningarnar þess eðlis að menn voru að lýsa áhyggjum af að samspil aðgerða seðlabankans og aðgerða ríksivaldsins virkuðu kannski seint og illa og hefðu takmörkuð áhrif. Áhyggjur þingmannanna lutu semsagt að því að því að velta fyrir sér árangri aðgerða sem lagt hafði verið af stað með, en ekki að hvað hefði gerst ef ekkert hefði verið gert. Eins og ætíð skilaði Bernake sínu vel, enda vel sjóaður og menntaður í fræðunum, með doktorspróf í hagfræði frá MIT og var prófessor við Princeton á annan áratug. Þetta var áhugaverður fundur og margt gagnlegt sem þar kom fram.

Við höfum annan hátt á þessu hjá okkur. Leggjum áherslu á að stjórn peningamála sé í höndum aðila sem helst hafa enga menntun á því sviði. Stefnan og ákvarðanir í peningamálum helst ekki ræddar. Tilkynningar að hætti gamla sovéts frá Kalkofnsvegi. Aðgerðir ríkisvaldsins og Seðlabankans helst ekki samstilltar. Og niðurstaðan, að áliti þessara "hagfræðinga-ígilda", er eins og við höfum öll orðið svo áþreifanlega vör við síðustu daga: Þetta er allt öðrum að kenna. Þetta er einhverjum aðilum út í heimi að kenna.

Auðvitað er þetta bara rugl. Það er ekki einhverjum erlendum aðilum að kenna hvernig komið er fyrir okkur og okkar lélegu stjórnun á peningamálum. Það er okkur sjálfum að kenna og eðlilegast væri að viðurkenna að peningamálastefnan og aðgerðir í ríkisfjármálum hafi skolað okkur þangað sem við erum, á einhverja óyndisströnd þar sem sólin er löngu hætt að skína. Þessir erlendu aðilar eru eðlilega bara að reyna að græða á vitleysunni sem hefur þrifist hér og blasað hefur við þeim sem eitthvað hafa nennt að setja sig inn í þessi mál. Hér sitjum við í okkar "eineltishugsunargangi" og höldum að allir séu að ráðast að okkur eða leggja stein í götu okkar. Við þurfum að koma okkur út úr þessu volæði og sjálfsvorkun, breyta peningamálastefnunni, skipta um stjórnendur og stjórn í Seðlabankanum og koma fram með alvöru aðgerðir í ríkisfjármálum. Hættum að hlausta á gömul "trikk" eins og notuð eru í N-Kóreu (og nú á Kalkofnsvegi og í Stjórnarráðinu) til að dreifa athyglinni frá þeim sem helst eiga hana skilið og kenna útlendingum um alla okkar óáran. Vandamálið er hér. Það þarf að leysa það hérna.

Þetta er bílasölunum að kenna!

Ég aðstoðaði son minn s.l. sumar að kaupa sinn fyrsta bíl. Eftir að hafa reynt að koma vitinu fyrir drenginn í nokkrar vikur og reynt að sannfæra hann um hann gæti fengið minn bíl þegar hann langaði á rúntinn, var ég skyndilega sestur fyrir framan bílasalann sem klæddur var Armanifötum og með Rolexúr. Viðskiptin hófust um eina bílinn sem drengurinn hafði augastað á. Sá í Armanifötunum var búinn að átta sig á því áður en ég settist í stólinn og öll gamla reynslan í samningatækni, sem ég hélt að ég væri svo slingur í, fokin út í veður og vind. Þegar hann var búinn að "sannfæra" okkur feðgana um hið góða verð, spurði hann hvernig ætti að borga fyrir gripinn. "Ekkert mál, að fá fjármögnun. Pabbi þinn skrifar bara undir og þú ferð heim á "kagganum" á eftir". "Nú, hvaða fjármögnunm er það?"  spurði ég. "Best að taka þetta í erlendu, lægstu vextirnir. Ég fór eitthvað að andmæla þessu en Armanimaðurinn greip þá til "Hálffimm frétta" Kaupþings frá því deginum áður og nýlegrar markaðsgreiningar frá Glitni. Dengurinn horfði á mig og ég sá í svip hans að hann spurði: "Ætlarðu að vera svona vitlaus að vera að reyna að andmæla þessu pabbi?". ´"Allt í lagi, allt í lagi, hvar eru pappíranir?" spurði ég. Drengurinn réði sér ekki fyrir kæti og kom í humátt á eftir mér, á nýja "kagganum", að næstu bensínstöð til að komast heim, sagðist hafa gleymt debetkortinu heima. Síðan eru liðnir átta mánuðir og lánið hækkað um 40% og enn skuldar hann mér bensínið.

Ég hef verið að lesa, núna um páskana, blogg og greinar og hlaustað og séð fréttir um efnahagsumræðuna, hvernig viðbrögð stjórnmálamanna eru og hvernig "þetta fólk" horfir á "vandann". Einn upprennandi ungliðinn vill meina að "klassísk hagfræði" hafi ekki virkað og þess vegna séum við þar sem við erum. Ótrúlegt ef satt er og merkilegt að þess skuli ekki vera getið á helstu ljósvakamiðlum heimsins núna um páskana umj þessa merkilegu uppgötvun. Flott að fletta svona ofan af klassískri hagfræði með íslenska módelinu, væntanlegur Nóbelsverðlaunahafi sem við eigum hérna á meðal vor. Ótrúlegt hvað stjórnmál geta verið fræðandi, enda sagt að þingseta jafngildi doktorsprófi í hagfræði. Ég fer bara helst að hallast að því að þetta sé rétt. Ekki furða að okkur gangi vel með stjórnun þessa málaflokks. Vel búum við að því að hafa í formannsþóftunni í peningamálastjórnuninni, hagyrðing og doktorsígildi og bíð ég bara eftir því að hinir "hagyrtu" kviðlingar formannsins fari að fjúka frá Kalkofnsvegi. Mikill fróðleikur verður það, kannski "tímatafðir" kviðlingar nú eða kannski að formaðurinn fari að kveða í diffurjöfnum. Þetta verður líklega bókmenntalegt afrek 21. aldarinnar. Gömlu lurkarnir, GH og ISG vilja ekkert gera. "Þetta eru bara einhverjar sviptingar erlendis", segja þau.

Þetta er alltaf einhverjum öðrum að kenna, hjá "þessu fólki", var niðurstaða mín, eftir að hafa beðið of lengi eftir páskaegginu. Fólkið sem kosið er, "þetta fólk", til að stjórna þessu landi hefur bara ekkert með þessa óáran að gera. "Við þurfum að einbeita okkur að ná kjöri hjá Öryggisráðinu! eða Sameiginlegur Norrænn gjaldmiðill. Hvað er mikilvægara? Afhverju erum við að angra "þetta fólk", þessa 63 doktorsnema okkar í hagfræði? Og hvað er því mikilvægara en að kapteinninn gefi skipun um að dekka borðin fyrir kvöldverðinn, þó að siglt sé innan skerja og vindur blási af hafi og mótorinn sé farinn að slá feilpúst? "Þetta fólk" á enga sök á þessu. Það er ekki hægt að sakast við fólk sem aldrei skilur neitt. Það var mér kennt sem ungum dreng af foreldrum mínum. Þetta er Armanimanninum að kenna! Við eigum öll að sameinast um að einbeita ónægju okkar að Armanimanninum! Gefum doktorsnemunum frið, það gæti borgað sig!

 

Aðgerða er strax þörf

Seðlabanki Bandaríkjanna lækkaði í dag vextina um 0,75% og eru vextirnir nú komnir í 2,25%. Markaðurinn hafði gert ráð fyrir vaxtalækkun sem næmi 1% til 1,25%. Rök Seðlabankans fyrir þessari lækkun en ekki þeirri er markaðurinn hafði vænst, var að bankinn óttaðist að hann hefði ekki svigrúm til að eiga við verðbólguna ef hann keyrði vextina neðar. Í þeirri vaxtalækkunarhrinu sem bankinn hefur framkvæmt á undanförnum mánuðum, til að blása glæðum í kólnandi hagkerfi, hefur $ lækkað mikið í verði gagnvart öðrum myntum og hefur ekki verið lægri gegnvart Evru síðan skráning hennar var tekin upp. Lækkandi $ þýðir hærra verð á innfluttum vöum til BNA og aukinn verðbólguþrýsting. Samhliða lækkun $ hefur olían náð himinhæðum og stafar hækkun hennar einkum að lægri $ en megnið af viðskiptum með olíu fer fram í $. Af allri olíu sem dælt er upp á jörðinni fer 24% til brennslu í BNA. Rekstur bifreiða er um 6% af ráðstöfunartekjum almennings í BNA en um 4,17% hér á landi. Það er því ljóst að 37% hækkun á olíufatinu á undanförnum fjórum mánuðum þrýstir verulega á verðlag í BNA. Seðlabanki BNA gerir sér grein fyrir þessari undirliggjandi hættu, en gerir sér jafnframt grein fyrir að það er meira virði að halda hjólum atvinnulífsins gangandi. Þá hefur ríkisstjórn BNA beitt margvíslegum mótvægisaðgerðum sem smyrja eiga hagkerfið og koma því úr stöðnun, m.a. aðstoð við þá sem lent hafa í vandræðum með húsnæðislánin sín, aukinn möguleiki fyrirtækja til að fresta skattgreiðslum ofl.

Hér á landi er þessu öðruvísi háttað. Hér eru vextir í himinhæðum og fáir hafa áhyggjur af hjólum efnahagslífsins. Það sem við eigum sameiginlegt með Bandaríkjamönnum er að gjaldmiðill beggja landanna er að lækka. Annað eigum við ekki sameiginlegt. Tökin á efnahagsmálunum í BNA miða að því að leysa vandann. Hér eru engin tök. Hér á að bíða og sjá til hvernig þessu reiðir öllu af. Sjá til hvort að þetta fari ekki hjá. Í rauninni er það hneykslanlegt og óásættanlegt að ráðamönnum þessa lands skuli ekki vera umhugað um að búa til þannig skilyrði að fyrirtæki geti fjármagnað sinn rekstur á svipuðum kjörum og sambærileg fyrirtæki geta í löndunum sem við viljum bera okkur saman við og að almenningur skuli á sinni ævi þurfa að greiða allt að þrefallt hærra verð en t.d. á Norðurlöndunum  fyrir að eignast loks kofann sem það ákvað að búa sér og sinni fjölskyldu. Þetta er í raun óásættanlegt og kannski merkilegt þegar maður hugsar til þess hvað við getum látið bjóða okkur. Hve mikið eimir eftir af þrælslundinni, óttanum og kotungsbragnum hjá okkur, sem líklega innræktaðist í okkur í gegnum tíðar beygingar og höfuðsfatþóf áa okkar er yfirvaldið reið hjá.  Aðgerðarleysi ráðamanna á eftir að koma fram í því að verðbólguskot ríður hér yfir í vor og ekki ólíklegt að húsnæðislánin hækki á árinu um a.m.k. 15-20%. Góðærinu verður skilað til baka í formi hærri lána á almenning. Vextir Seðlabankans taka ekki að lækka fyrr en verðbólguskotið er yfirstaðið, sem líklega verður ekki fyrr en á síðari hluta ársins. Aðgerðir ráðamanna munu að öllum líkindum felast í því að föðurleg ímynd upphefur raust sína og segir að það sé okkur öllum nauðsynlegt að fara varlega og taka á okkur tímabundnar byrðar. Að sama skapi verður sagt að kerfið sé sterkt, þjóðin ung, vel menntuð og bjartsýn og dugnaður fólksins muni sigra alla erfiðleika. En þetta er gert í þeim eina tilgangi að sætta fólk við orðinn hlut. Eignatilfærslan sem vinkona okkar, verðbólgan, verður látin gera, er þetta venjulega sem hún kann best, þ.e. að flytja byrðar til þeirra sem skulda og bæta hag þeirra sem eiga lánin. Stórkostleg eignatilfærsla mun eiga sér stað og fjármagnið dregið úr almenningnum, í þá dilka sem fjármagnið eiga. Fé kotunganna glataðist allt á fjalli. Þetta var ekki þeirra réttardagur!

Það er lífsnauðsynlegt að grípa til aðgerða. Hefja vaxtalækkunarferlið og smyrja hagkerfið með raunverulegum mótvægisaðgerðum sem virka hratt og vel. Ekki að koma með tillögur um að mála skúra í eigu ríkisins. Beina mótvægisaðgerðum að liðum sem m.a. hafa áhrif á þessu vitlausu verðtryggingu sem við höfum kosið að þjóna. Hemja verðbólguna á þann hátt, sérstaklega ef við höfum þá trú að um tímabundið ástand sé að ræða. Reisa og styðja við sjávarútvegsbyggðirnar sem hafa farið verst út úr niðurskurðinum með því að setja t.d. 50.000 tonna byggðakvóta á línu og færi og leyfa sveitarstjórnunum að ákveða afgjaldið fyrir kvótann og hvaða skilyrði fylgja úthlutuninni. Blása lífi í bryggjurnar og vinnsluna í landi og auka tekjur sveitarfélaganna. Þetta magn er ekkert í þeim stóra lífmassa sem við getum á engan hátt gert okkur grein fyrir hversu stór er. Það er örugglega auðveldara að spá fyrir og niður á síðasta hundraðið, hversu margir koma í Smáralindina á ári, heldur en hvað mikið má veiða úr hinum sameiginlega stofni þjóðarinnar. Þessi aðgerð kostar ekkert og tölfræðilega er ég viss um að 100 eða 150 þús. tonn til eða frá í ráðgjöf um aflamagn hafi engin áhrif á stærð hryggningarstofnsins, svo mikil er óvissan. Það er ekki hægt að spá fyrir um það hversu margir koma í Smáralindina á ári, það er heldur ekki hægt að spá fyrir með einhverjum þúsunda tonna frávikum hversu mikið má veiða. Það er "heimskulegt" að ætla að ráðgjöf með svona mikilli óvissu geti leitt til niðurstöðu með svona þröngum vikmörkum. Það á að grípa til aðgerða strax en ekki að bíða eftir því að það verði um seinan.

Hver er munurinn að fara fram úr fjárheimildum og skila ekki vsk. og staðgreiðslu?

Á undanförnum árum hefur fjöldi manna hlotið dóma fyrir að skila ekki virðisaukaskatti og staðgreiðslu í rekstri hlutafélaga. Dómar hafa runnið á færibandi í gegnum dómskerfið og brotin talin fullframin þegar komið er fram yfir gjalddaga. Sannanlega eru þetta fjármunir sem aðilum sem eru með mannahald og stunda virðisaukaskattskylda starfsemi ber að standa skil af. En í raun er þetta þvinguð innheimta, sem ríkið hefur sett á atvinnulífið til að annast skattheimtu fyrir sig. Í mörgum tilfellum, sem mér eru kunnug, hafa vandræðin orðið til vegna þess að sú þjónusta sem fyrirtækið byggir starfsemi sína á, hefur ekki fengist greidd eða að viðvarandi taprekstur hefur verið. Í stað þess að stöðva starfsemina, freistast menn til að halda áfram. Af þeim málum sem ég hef kynnt mér, hafa fæstir þeirra sem dóm hafa hlotið, nýtt þetta skilafé í eigin þágu. Það hefur farið til greiðslu launa starfsmanna og þeirra liða sem mest eru aðkallandi til að halda fyrirtækinu á "floti". Í þessum málum virðast ekki vera til neinar málsbætur og flestir dómarnir þannig að sektin er tvöföld sú fjárhæð sem "skotið var undan".

Við annan tón kveður þegar opinberir embættismenn brjóta lög og fara fram úr fjárheimildum. Viðvarandi fjáraustur almanna fjármuna virðist ekki teljast refsiverður. Ræflarnir sem ekki stóðu sig í innheimtu virðisaukaskatts og staðgreiðslu eru dregnir fyrir dómara, sviptir eigum sínum og æru. Embættismennirnir spila frítt og bera enga ábyrgð. Svo frítt virðist þetta spil þeirra vera eða húsbóndavaldið (ráðherravaldið) deigt, að aðgangur að fjárhirslum ríkissjóðs virðist í sumum tilfellum vera án takmarkana. Auk stofnana sem taka fjárlögin og fjármuni almennings í sínar hendur og fara reglulega fram úr fjárheimildum, bendi ég á frægt dæmi, greiðslur til Byrgisins til margra ára, en þar var ekki til samningur til grundvallar greiðslu! Samt var greitt! Að sjálfsögðu bar enginn ábyrgð.

Það hlýtur að vera réttlætismál að allir standi jafnir gagnvart lögunum. Ef hægt er að dæma mann fyrir að "sólunda" fjármagni sem ríkinu bar, að þá á eins að dæma mann sem "sólundar" fjármagni sem ríkið á.